We leven in een tijd van ongekende verandering en polarisatie. Een tijd waarin oude structuren wankelen en nieuwe waarden zich aandienen. Toch roept deze overgang, hoe noodzakelijk ook, veel onrust en weerstand op. Waar komt die weerstand vandaan en waarom is veranderen zo moeilijk? Hoe kunnen we de stap maken van angst naar vertrouwen? En hoe intuïtie, spiritualiteit en vrouwelijke waarden ons gaan helpen.
Veranderingsweerstand ontstaat wanneer de angst om te verliezen wat je hebt groter is dan het vertrouwen in wat er kan komen. Het is een oermechanisme dat ons vastzet in het bekende, zelfs als dat bekende ons niet langer dient. Dit speelt niet alleen op individueel niveau, maar ook op maatschappelijk en politiek vlak. Onze samenleving lijkt vast te zitten in een model dat draait om concurrentie, macht, angst en schaarste, terwijl we juist toe zijn aan een transitie naar verbinding, vertrouwen en overvloed.
We worden geconfronteerd met elkaar overlappende crises: geopolitiek, ecologisch, klimatologisch, en op het gebied van (mentale) gezondheid. Deze crises zijn geen losstaande incidenten, maar het gevolg van een onderliggend probleem: een dominant geworden wereldbeeld dat afgelopen eeuwen is gebaseerd is op rationalisme, neoliberalisme, kapitalisme en patriarchale structuren.
Het rationalisme heeft ons geholpen om wetenschappelijke doorbraken te realiseren en ziekten te bestrijden. Kapitalisme heeft in de afgelopen eeuw ongekende welvaart gebracht en miljarden mensen uit armoede getild. Deze prestaties mogen en moeten we erkennen en waarderen. Maar nu ze aan hun grenzen komen, ervaren we een natuurlijke weerstand tegen verandering. Deze weerstand is een teken dat deze systemen hun houdbaarheidsdatum naderen.
Het rationalisme heeft ons veel gebracht: van medische innovaties tot technologische vooruitgang die levensstandaarden wereldwijd hebben verbeterd. Het heeft de wereld begrijpelijk gemaakt en ons geholpen om complexe problemen op te lossen. Maar het heeft ook geleid tot een eenzijdige nadruk op data en controle. Met als ultieme vorm Artificial Intelligence als het volmaakte product van ons rationalisme: de perfecte ratio, groter, beter en sneller dan de menselijke geest. We leven in een wereld die is omgezet in data, data en nog eens data. En we hebben een kunstmatig algoritme nodig om al die data te verwerken, nagenoeg zonder tussenkomst van de mens. Het lijkt erop dat we de antwoorden buiten onszelf zoeken – in technologie, in macht, in systemen, in data – terwijl wijsheid altijd al in ons zit en zat.
Het neoliberalisme heeft de nadruk gelegd op economische groei en individualisme, en waarvan we - tegen beter weten in - zijn gaan houden. We zijn gewend geraakt aan het idee van eindeloze groei. Daardoor is alles van waarde weerloos geworden. In dit systeem worden burgers steeds meer gezien als economische actoren: werknemers, consumenten of investeerders. Dit reduceert de waarde van het individu tot diens economische bijdrage. Al het andere is ofwel een grondstof ofwel nutteloos.
Kapitalisme heeft economische groei gestimuleerd en welvaart gecreëerd die veel gemeenschappen uit armoede heeft getild. Maar de keerzijde is dat het streven naar winst heeft geleid tot uitputting van natuurlijke en menselijke hulpbronnen. Kapitalistische structuren zetten consumenten en werknemers voortdurend onder druk met stijgende woningprijzen, duurdere boodschappen en onbetaalbare zorg tot gevolg. Bedrijven raken aan de grenzen van groei en aan de uitputting van grondstoffen. Maar de honger naar winst is zo groot dat we bedrijven krijgen die letterlijk de laatste druppel winst uit de consument willen persen. En wat gebeurt er wanneer bedrijven koste wat het kost blijven streven naar winst, zelfs als dat mensenlevens kost. Denk aan bedrijven als Tata Steel, Shell, Chemours, Schiphol, ANVR etc., etc. Deze bedrijven verdedigen hun belangen tot het uiterste, zelfs als de prijs daarvan onacceptabel hoog is. Dit laat zien hoe destructief ons huidige systeem is geworden, en toch blijven we eraan vasthouden.
Naast de economische systemen staat ook het patriarchaat onder druk. De patriarchale structuren waren eeuwenlang gebaseerd op fysieke arbeid en kracht, wat in een pre-industriële samenleving noodzakelijk en nodig was. In de afgelopen decennia hebben vrouwen wereldwijd enorme vooruitgang geboekt in onderwijs, werk en autonomie. Daarmee veranderden de man-vrouwverhoudingen navenant. Vrouwen trouwen later, krijgen minder kinderen, werken langer en verdienen meer. Dit heeft traditionele machtsstructuren uitgedaagd. De positie van mannen, die eeuwenlang gebaseerd was op fysieke dominantie, monopolie op kennis en controle over reproductie, wordt steeds minder vanzelfsprekend.
De emancipatie en daarmee ook de beweging naar vrouwelijke waarden roept echter veel weerstand op, omdat we niet (meer) weten hoe we ermee om moeten gaan. Onze systemen zijn gebouwd op patriarchale waarden zoals hiërarchie, controle en concurrentie. Intuïtie en kwetsbaarheid passen daar maar moeilijk in.
Dit verklaart de angst die veel mensen voelen. Want wat gebeurt er als we macht inruilen voor verbinding, meer vertrouwen op intuïtie dan op ratio, en concurrentie vervangen door samenwerking? Voor velen is dit onbekend terrein, en onbekend maakt onbemind.
In tijden van verandering zien we vaak een krachtige tegenreactie. Vandaag de dag manifesteert zich dat in de opkomst van sterke mannelijke ego’s zoals Andrew Tate en Donald Trump. Zij vertegenwoordigen een vorm van hypermasculiniteit die teruggrijpt op patriarchale waarden en deze zelfs uitvergroot.
Hun boodschap is simpel: blijf de sterke man, gebruik je kracht en ego, en plaats de vrouw weer ‘op haar plek.’ Sterke vrouwen zijn heksen en kinderloze kattenvrouwtjes, vrouwelijke waarden zijn soft en vrouwen mogen vooral niet zelf beschikken over hun eigen lijf, de man beslist over abortus: het traditionele gezin staat onder druk roepen ze in koor! Ze creëren een duidelijke identiteit voor mannen die onzeker zijn over hun rol in een wereld die aan het veranderen is. Want die wereld stelt vragen die veel mannen niet gewend zijn te beantwoorden: hoe leef je vanuit zachtheid? Hoe verbind je je met anderen zonder macht of controle uit te oefenen?
Het gevolg is een wereldwijde aanhang van mannen die zich aangetrokken voelen tot dit idee van hypermasculiniteit en het recht van de sterkste. Ook te vinden in (ultra- en extreem) rechtse kringen, en o.m. (streng) christelijke of islamitische geloofsculturen en daarmee samenhangend met de opkomst van extreem recht en populistische leiders. De man de man, de vrouw de vrouw. Weg met geëmancipeerde vrouwen en alle andere emancipaties zoals LGBTQ+ die de traditionele man bedreigen. Maar deze reactie is niets meer dan angst, verpakt in een retoriek van macht.
Deze weerstand mag echter niet de beweging naar meer vrouwelijke waarden blokkeren. Want juist nu hebben we die waarden harder nodig dan ooit. Dit is geen strijd tussen mannen en vrouwen, maar een noodzakelijke balans tussen mannelijke en vrouwelijke waarden. Het bestrijden van de onderdrukking van de vrouw is een belangrijke factor in de transformatie van de maatschappij en noodzakelijk voor het creëren van een betere balans tussen vrouwelijke en mannelijke waarden.
Hoe is het mogelijk dat rationele, neoliberale, kapitalistische en patriarchale denkbeelden zo normaal zijn geworden? Deze systemen hebben diepe wortels in ons denken en onze samenleving. Van de Verlichting tot de industriële revolutie: rationalisme en mechanisering hebben veel vooruitgang gebracht, maar ook een eenzijdige kijk op de wereld gecreëerd. We zijn vergeten hoe het is om te leven vanuit andere waarden.
Nu we verder zijn ontwikkeld, staan we op het punt deze fundamenten opnieuw vorm te geven om ze meer in lijn te brengen met de uitdagingen en mogelijkheden van vandaag. Waarden zoals empathie, verbinding en zorg voor de natuur zijn ondergeschikt gemaakt aan economische en technologische vooruitgang. Nu we de grenzen van deze systemen bereiken, wordt duidelijk hoe hard we alternatieven nodig hebben.
Verandering roept weerstand op, zeker wanneer deze systemen diep in ons leven en onze identiteit verankerd zijn. Weerstand is een teken dat mensen waarde hechten aan het bekende. Het is een kans om te reflecteren op wat we willen behouden en wat we willen transformeren. Misschien voel je zelf ook weerstand bij verandering. Dat is normaal – we zijn allemaal gewend geraakt aan wat we kennen. Maar wat als dit een kans is om iets nieuws te ontdekken?
Het erkennen van deze weerstand en het begrijpen van de angsten die eraan ten grondslag liggen, kan ons helpen om beter met deze transitie om te gaan. Verandering vraagt niet alleen om nieuw beleid en systemen, maar ook om een fundamentele shift in hoe we naar onszelf en onze rol in de wereld kijken.
De huidige normen en waarden in politiek en maatschappij zijn diepgeworteld in patriarchale tradities. Deze richten zich op ratio, kapitalisme, ego, macht en kracht. Ze hebben ons eeuwenlang gediend, vooruitgang en welvaart gebracht, maar hun beperkingen worden steeds zichtbaarder. Ze zijn uit balans geraakt. De wereld beweegt zich naar een nieuwe balans. Intuïtieve, spirituele en ook vrouwelijke waarden zoals zachtheid, liefde en verbinding krijgen hierin meer ruimte.
Deze verschuiving is voor velen voelbaar, maar ook confronterend. Want hoe leef je vanuit intuïtie en vertrouwen, als je geleerd hebt te vertrouwen op ratio en controle? Veel mensen zijn het contact met deze waarden kwijtgeraakt, of hebben nooit geleerd hoe deze in hun leven te integreren. Dat brengt onzekerheid met zich mee.
We staan op een kruispunt. De systemen die ons hierheen hebben geleid, kunnen ons niet verder brengen. Maar de toekomst is geen zwart gat. Het is een kans om opnieuw na te denken over wat werkelijk belangrijk is: verbinding, duurzaamheid en rechtvaardigheid. Als we de moed hebben om oude zekerheden los te laten en nieuwe wegen te verkennen, kunnen we een wereld creëren waarin zowel mensen als de natuur kunnen floreren. Kijk bijvoorbeeld naar landen als Costa Rica, die hebben gekozen voor duurzaamheid in plaats van economische groei als hoogste doel. Ze investeren in onderwijs en natuurbehoud, wat leidt tot een hoge levenskwaliteit, gelukkige burgers én een gezonde economie.
Naar binnen keren en daar opzoek gaan naar jouw eigen wijsheid, jouw innerlijke groei, vertrouwen op jezelf, dat is hartstikke eng. Althans dat DENKEN we. Maar je innerlijke kracht kan je niet ‘bedenken’, daar kan je mee verbinden, die kan je voelen, daar kan je op vertrouwen. Je kan niet met instrumenten van de oude systemen nieuwe systemen onderzoeken. De nieuwe systemen (spiritualiteit, innerlijke groei, intuïtie, matriarchaat) vragen om nieuwe instrumenten in onze toolbox: liefde, zachtheid, intuïtie, verbinding, voelen. En innerlijke groei hoeft geen groot, spiritueel avontuur te zijn. Denk aan een moment waarop je vertrouwde op je intuïtie, zoals het kiezen van een nieuwe baan of wanneer je spontaan een lief gebaar naar een ander maakt. Of wanneer je mediteert, geïnspireerd of geëmotioneerd raakt, of simpelweg tot rust komt in de natuur.
Het rationalisme – dat ons heeft geholpen grote dingen te bereiken – is tegelijk een barrière geworden voor diepere wijsheid. Het hoofd heeft de overhand gekregen op het hart en de intuïtie.
Dit is niet alleen een persoonlijke transitie, maar ook een collectieve evolutie. We zien de weerstand ook in onszelf. Als we tegen patronen aanlopen of ongemak voelen, steken we vaak eerst onze kop in het zand. We ontkennen, rationaliseren of geven anderen de schuld. Maar diep van binnen weten we dat verandering nodig is.
De verandering die nu nodig is, vraagt om vertrouwen. Vertrouwen dat zachtheid geen zwakte is, dat verbinding geen controleverlies betekent, en dat liefde sterker is dan angst.
Het huidige rationalisme laat zien hoe ver we ons hebben verwijderd van onze eigen innerlijke wijsheid. We zoeken antwoorden buiten onszelf, terwijl de wijsheid al in ons zit.
Zoals de prachtige documentaire Our Universe toont, bestaan we uit sterrenstof. Tot in onze diepste atomen zijn we verbonden met het universum. Een prachtig voorbeeld van die verbondenheid zijn prooien die instinctief zijn gaan lijken op de vijanden van hun roofdieren. Maar ook zalmen en schildpadden die instinctief terugkeren naar hun geboortegrond, vogels die migreren, tot de intuïtie die we zelf vaak onderdrukken. De wijsheid die deze processen aanstuurt, zit ook in ons. Het is niet dat we niet weten wat we moeten doen, maar dat we niet durven doen wat we al weten.
Veranderen vraagt vertrouwen. Het vertrouwen dat we meer winnen door los te laten dan door vast te houden. Dat we sterker worden door te vertrouwen dan door te concurreren.
Een transitie van donker naar licht betekent dat we niet langer onze kop in het zand steken, maar de uitdaging aangaan om te groeien. Deze verandering begint bij onszelf. Het vraagt om durf, om loslaten, en om opnieuw vertrouwen te vinden – niet in systemen buiten ons, maar in de wijsheid die altijd al in ons heeft gezeten.
Deze verandering begint bij jou. Vertrouw dat je geholpen wordt door de wijsheid van het Universum. Het vraagt moed om los te laten, maar het vertrouwen dat je daarvoor terugkrijgt, opent de weg naar een wereld waarin angst geen meester meer is.
De keuze om van angst naar vertrouwen te gaan, begint bij jou. Laat los wat was. Vertrouw op wat komt. En weet: je hebt alles in je om deze transitie te omarmen. De wijsheid van het universum, de kracht van verbinding en de moed om te veranderen zijn al in jou aanwezig. Jouw innerlijke kracht en wijsheid zullen je de weg wijzen.